مفاهیم اساسی در علم تمرین و آمادگی جسمانی

امروزه كسانی كه به گونه ای با ورزشكاران سرو كار دارند به خوبی می دانند كه بهره گیری از زحمات توان فرسای ورزشكار و مربی به پیروی از اصول علمی و انضباط و جدیت در بكارگیری یافته های علمی وابسته است .

بنابراین نوشته حاضر با هدف كمك به مربیان و ورزشكاران شیفته ی پیشرفت و موفقیت، با یك ساختار كاربردی و در همان حال ساده برای انتقال برخی مفاهیم علم و تمرین و آمادگی جسمانی تهیه شده است .

آشكار است كه با توجه به گستردگی موضوعات آمادگی جسمانی و علم تمرین، پرداختن به همه ی مفاهیم امكان ندارد. بنابراین منتخبی از مفاهیم برای شما برگزیده شده است و هر مفهوم نیز به صورت گذرا بررسی شده .

امیدواریم بسط و تحلیل مفاهیم در جزوات دیگری انجام شود. روشن است كه تایید این نوشتار با بحثهای گروهی (در كلاس های تخصصی و جلسات مشورتی) دو چندان خواهد شد .

مفهوم اول، علم تمرین

علم و تمرین زاییده ی همه ی اطلاعات علمی درباره ورزش و تمرین است. این اطلاعات همراه با تجربه و دانش مربی ورزشكار، به مربی كمك می كند تا برنامه تمرینی موثری برای بالا بردن سطح آمادگی ورزشكار طراحی و اجرا كند .

بهتر آنست كه همگی به مفاهیم زیر توجه كنیم و آنها را به كار بندیم :

1- علوم تمرین: برای تحقق اهداف تمرین، باید یافته ها و فن های چند شاخه از علم را به كار گرفت، تغذیه، روان شناسی، مدیریت، فیزیولوژی، بیومكانیك و بیوشیمی، ... بنابراین علوم تمرین، یعنی در مجموعه دانش هایی كه برای رسیدن ورزشكار به اوج عملكرد مورد نیاز است. مربی باید با علوم تمرین آشنا باشد و تا حد امكان از یافته های آنها بهره گیرد، ولی انجام دادن وظیفه ی متخصص تغذیه، روان شناسی یا دیگر متخصصان را كسی از او انتظار ندارد .

2- طرح برنامه تمرین: برای تحقق اهداف تمرین باید برنامه ای نوشت كه در آن هر چه مربوط به افزایش توانایی های جسمانی، مهارتی و روانی ورزشكار است، منظور شده باشد، امكان ارزیابی ورزشكار را نیز فراهم می كند و به اوج عملكرد ورزشكار در مسابقه بینجامید. امروزه در ایران علم تمرین را بیشتر به جای طرح تمرین به كار می گیرند .

3- بدنسازی و آمادگی جسمانی: بخشی از آمادگی ورزشكار كه در برنامه نیز پیش بینی می شود، بهبود عواملی چون قدرت، سرعت، استقامت و ... است، این مفهوم بخشی از علوم تمرین است و نه همه آن كه پیشتر به آن پراخته شد .

مفهوم دوم، آمادگی

توانایی سازگاری با یك رفتار مشخص سازگاری نامیده می شود. یك برنامه ی منظم تمرین كه مبنای علمی داشته باشد، چارچوبی برای آمادگی ورزشكار است. بنابراین علم تمرین می تواند مكمل دانش مربی برای كمك به او در طرح برنامه های آمادگی ورزشكاران در هر سطح باشد. پیشرفت های ورزشی در گرو رسیدن به سطح بالاتر آمادگی است و هدف علم تمرین، افزایش آمادگی با طراحی برنامه ی مناسب تمرین است .

مفهوم سوم، تمرین

این مفهوم به فعالیت منظم و برنامه داری گفته می شود كه با هدف بهبود عملكرد ورزشكار انجام می شود. در واقع تمرین انجام فعالیت هایی است كه قابلیت سازگاری بدن در برابر فشارهای وارد شده را به تدریج و پیوسته افزایش می دهد با این تعریف تمرین فرایندی تدریجی و آهسته است. و در آن هیچ گونه تعجیلی مجاز نیست. اگر تمرین به خوبی انجام شود به تغییرات آشكاری در بافتها و دستگاههای بدن می انجامد كه آن نیز خود به بهبود عملكرد در ورزش خواهد انجامید .

برای بیان دقیق مفهوم تمرین باید به نكات زیر توجه داشت :

1- تمرین باید موجب توسعه ی همه سویه شود، یعنی استقامت، قدرت، سرعت، انعطاف و هماهنگی را بیشتر كرده و بدن ورزشكار را از توسعه ای هماهنگ برخوردار سازد. این ویژگی به عنوان شالوده ی عملكرد بهتر همه ی ورزشكاران در رشته های گوناگون شناخته می شود و برای همه ی آنها است .

2- تمرین باید موجب توسعه ی بدنی ویژه ی هر رشته ورزشی شود، یعنی موجب پیشرفت عوامل گوناگون آمادگی شود كه هر رشته ورزشی خاص به آنها نیاز دارد. در هر رشته ی ورزشی خاص چه عواملی هستند ؟

قدرت مطلق یا نسبی توده ی عضلانی یا انعطاف؟ ... ؟ این ویژگی تمرین موجب می شود كه ورزشكار توانایی اجرای آسان و روان همه ی حركات ویژه ی رشته ی مورد نظر خود را بدست آورد .

3- تمرین باید توانایی اجرای همه ی فنون لازم را افزایش داده یك اجرای مناسب همراه با بهره وری، بیشترین سرعت ممكن، بالا سطح تولی نیرو، كمترین اثر پذیری از شرایط ناخواسته و صحیح ترین حركات را ممكن كند .

4- تمرین باید عامل تاكتیك را نیز فرا گیرد، یعنی مناسب ترین تاكتیك را كه بر خواسته از توانایی های هر ورزشكار است شامل می شود و همچنین راهكار ورزشكار را برای رو به رو شدن با شرایط مسابقه بهینه كند، بنابراین در طول تمرین، به راهكارهای گوناگونی می توان توجه كرد كه با در نظر گرفتن اهداف ورزشكار، استفاده خواهند شد و به تكامل خواهند رسید .

5- تمرین باید ابعاد روانی را نیز در بر گیرد، زیرا برای بهبود عملكرد و اجرای ورزش، آمادگی روانی ورزشكار نیز لازم است. عواملی چون بهبود انضباط، پشتكار و پایداری، خواستن، اعتماد به نفس، انگیزه و میل و رغبت بخشی از تمرین به شمار می آید .

6- تمرین باید توانایی گروهی را در نظر بگیرد. یعنی در ورزشهای گروهی آمادگی گروهی هدف تمرین است. هماهنگی در آمادگی بدنی، فنی و تاكتیكی گروه نقش اصلی را در موفقیت داراست .

7- تمرین باید ارتقای سطح بهداشت و سلامتی هر ورزشكار را به همراه داشته باشد. آزمایشهای پزشكی، تناسب شدت تمرین با توانایی های هر ورزشكار و زمان كافی بازیافت، به تمرین مربوط هستند و سلامت ورزشكار و تمرین پیوسته را تضمین می كنند .

8- تمرین باید مانع آسیب دیدن ورزشكار شود و با نكات زیر امكان صدمه دیدن را به حداقل برساند، افزایش انعطاف تا حد نیاز، تقویت عضلات و تاندونهای و رباط ها به ویژه در مراحل ابتدایی تمرینات مبتدیان، و افزایش قدرت و خاصیت ارتجایی عضلات تا جایی كه هنگام حركات پیش بینی نشده نیز خطر بروز صدمات به پایین ترین سطح ممكن برسد .

9- تمرین باید دانش نظری ورزشكار را نیز افزایش دهد و آگاهی ورزشكار را از مبانی فیزیولوژیكی و روانی تمرین، تغذیه و بازسازی منابع به حد كافی برساند .

هدف تمرین افزایش آمادگی ورزشكار است. در برنامه تمرین، حركات و فعالیت های گوناگونی گنجانیده می شوند كه برای هر یك از
رشته های ورزشی خاص مهم هستند. بنابراین برای افزایش عملكرد ورزشكار و به اصلی تمرین باید به توانایی اندامهای فعال، عوامل فنی و تاكتیكی و همچنین عوامل روانی باشد .