زانو پرانتزی و حرکات اصلاحی آن

ژنوواروم، زانوی درون گرد، زانو پرانتزی یا پاکمانی ( واروس بیش از حد ) اختلال در مفصل زانو است که در آن زانو ها از هم فاصله زیادی می گیرند. در این عارضه زاویه درشت نی- رانی به ۱۸۰ درجه نزدیک شده یا ازآن بیشتر می شود و بالطبع زاویه Q کاهش می یابد. این عارضه می تواند وضعیتی یا ساختاری باشد.

نوع ساختاری آن در نتیجه اختلالات و تغییر شکل های استخوانی عارض می شود. نوع وضعیتی آن در اثر ترکیبی از موقعیت های مفصلی، که باعث راستایی غلط در زانو می شوند بدون اینکه در استخوان های دراز تغییر یا انحنایی وجود داشته باشد عارض می شود. این عارضه از نمای خلفی و قدامی قابل رویت می باشد. در این عارضه به علت زاویه داخل ران و ساق پا، خط اعمال وزن به سمت داخل مرکز زانو منتقل می شود.

به زبان ساده تر:در حالت عادی وقتی سر پا مستقیم می ایستید و مچ پاهایتان را به هم می چسبانید زانوهایتان هم در کنار یکدیگر قرار گرفته و فاصله کمی با هم دارند. گاهی این فاصله زیاد می شود و به نظر می رسد کل اندام های تحتانی چپ و راست بصورت دو پرانتز () در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. معمولاٌ به این تغییر شکل اندام، زانوی پرانتزی می گویند.

ولی علت زانوی پرانتزی چیست؟

شایع  ترین علت آن انحراف قسمت بالایی استخوان درشت نی است که به آن ژنو واروم Genu varum می گویند. در این عارضه تنه استخوان درشت نی به خط محوری بدن نزدیکتر می شود به عبارت دقیق تر هرچه از بالای استخوان درشت نی به سمت پایین تر می آییم، می بینیم استخوان به خط محوری بدن نزدیکتر شده است. البته گاهی علت زانو پرانتزی در تغییر شکلی است که در قسمت های پایینی تنه استخوان ران ایجاد می شود.

از نشانه های این عارضه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• زانو از یکدیگر فاصله می گیرد
• استخوان درشت نی با پیچش داخلی همراه است
• فرد مبتلا بر روی لبه خارجی پا به صورت اردکی راه می رود.

این بیماری به علت های متفاوتی از قبیل وراثت، راه رفت زودرس کودک و استفاده از پوشک های حجیم، نرمی استخوان، پوکی استخوان، آرتروز، آسیب به صفحات رشد، بد جوش خوردن شکستگی، فلج عضلانی، پارگی کپسول و رباط خارجی زانو، ضعف عضلانی و کوتاهی عضلات به وجود می آید.

فرد مبتلا با توجه به شدت ناهنجاری می تواند نشانه های زیر را داشته باشد  یا می توان گفت موارد زیر عوارض ناشی از زتنوی پرانتزی هستند:

• راه رفتن اردک وار
• چرخش ساق
• ضعف عضلات ناحیه خارجی، مانند عضلات کشنده پهن نیام، دوسر رانی و نازک نئی
• کوتاهی عضلات ناحیه داخلی، مانند عضلات نیمه غشایی و نیمه وتری، راست داخلی و درشت نئی قدامی
• کشیدگی رباط ها و کپسول خارجی زانو ( نازک نئی- رانی) و مچ پا ( نازک نئی قاپی) و کوتاهی رباط ها و کپسول جانب داخلی زانو ( درشت نئی- رانی) و مچ پا (دلتوئید)
• کاهش ارتفاع پایین تنه
• تغییر زاویه کشکک ها و تمایل آن ها به داخل
• آرتروز زودرس
• درد و احساس خستگی زود رس
• سائیدگی بیش از حد کناره خارجی کفش

علل ایجاد کننده زانوی پرانتزی

•  وزن زیاد : فشار بر روی استخوان ها هم در بچه ها و در بزرگسالان عامل زانوی پرانتزی و ضربدری است.
•  زمینه ارثی: افرادی که زمینه استعداد ارثی در آن ها وجود دارد.
•  بیماری روماتیسم« التهابی» عفونت مفاصل.Rheumatoid Arthritis
•  راشیتیسم نرمی استخوان.
•  رشد کندیل داخلی در وضعیت طبیعی کندیل داخلی نسبت به خارجی پائین تر است« که رشد کندیل به سمت بیرون منحرف می شود».
•  شکستگی.
•  در مورد بچه ها قنداق کردن« پوشاک زیاد» در مرحله بعد زود راه افتادن آن ها.
•  فرو رفتگی در قسمت داخلی زانو که توأم با درد می باشد.
•  کشیدگی در قسمت خارجی زانو« کشـش».
•  کشکـک به سمت داخل انحراف پیدا نموده و درد در قسمت قدامی زانو بروز می نماید
•  صافی کف پا اگر زاویه به ۹۰ درجه برسد.
•  طبیعی ۱۳۰- ۱۲۰ درجه می باشد Coax Veraگویند.
•  پارگی خارجیLCL .
•  اگرعضله همسترینگ ضعیف باشد درد داریم،اگر نیم وتری و نیم غشایی ضعیف شوند،قادر به تحمل فشار عضله ثابت داخلی نبوده،درنتیجه زانو به سمت داخل منحرف می شود.
•  کوتاهی همسترینگ وضعف دو سر رانی.
•  کوتاهی فاصله درشت نی .Iliotibial bond
•  قورباغه ای نشستن« چهار زانو».W-sitting

روش اندازه گیری زانوی پرانتزی

برای اندازه گیری این اختلال فرد بدون کفش و جوراب در حالی که زانوها و ران ها وی دیده می شود بدون هیچ گونه انقباض عضلانی غیر طبیعی در عضلات ناحیه ران می ایستد. زانو باید در حالت اکستنشن کامل قرار گرفته و قوزک های دو پا به گونه ای به هم بچسبد که استخوان کشکک زانو ها به روبرو نگاه کنند.در این حالت فاصله بین کندیل داخلی ران ها (فوق لقمه داخلی ران) به وسیله متر نواری، خط کش، کولیس و یا کالیپر مخصوص اندازه گیری و ثبت می شود. در برخی متون بیشترین فراوانی بین این دامنه ۲ تا ۴ سانتی متر قید شده است.

توصیه های بهداشتی و حرکات اصلاحی

برای اصلاح این ناهنجاری،ضمن اجرای تمرین های و حرکات اصلاحی باید توصیه های زیر مد نظر قرار گیرد:

•  در صورت وجود اضافه وزن بکوشید آن را کاهش دهید.
•  سعی کنید هنگام راه رفتن،دویدن و ایستادن،لبه ی داخلی پا فعالتر باشد(روی لبه داخلی پا فشار بیاورید)به نظر می رسد
• تمرین های اصلاحی باید به گونه ای طراحی شود که ضمن ایجاد جنبش پذیری و تحرک در مفصل زانو،موجب تقویت عضلات جانب داخلی پا و عضلات درون گرداننده ی ساق پا شود،مثل عضلات نیمه غشایی،نیمه وتری،خیاطه و پهن داخلی.همچنین تمرین های دیگری باید انجام داد که باعث کشش و انعطاف عضلات جانب خارجی پا مثل عضله کشنده پهن نیام شود.

ملاحضات اصلاحی و درمانی

اصلاح زانوی پرانتزی ساختاری، عمدتا" با استفاده به موقع از بریس در دوره های مناسب امکان پذیر می شود. به طور معمول، قرار دادن گوه خارجی در کف پا یا پاشنه توصیه نمی شود زیرا به دنبال کمانی شدن ساق ها، پا به پرونیشن تمایل پیدا می کند. اصلاح این نوع ناهنجاری نیاز به اصلاح ساختار اسکلتی دارد که فقط در موارد شدید توصیه به استفاده از جراحی برای اصلاح این وضعیت می شود.

در مورد زانوی پرانتزی وضعیتی هم می توان ملاحضات اصلاحی زیر را در نظر گرفت:

•  ارائه حرکات تقویتی برای عضلات جانب خارجی ساق و ران
•  ارئه حرکات کششی برای کپسول داخل زانو
•  تصحیح راه رفت به صورتی که پنجه مستقیم و در مسیر خط پیشروی قرار گیرد.
•  تصحیح کفش و تعویض کفش هایی که سائیدگی جانب خارج آن ها بیشتر از حد معمول است.
•  پرهیز از نشستن در وضعیت چهار زانو

آیا زانوی پرانتزی من نیاز به عمل جراحی دارد؟

اگر تنها مشکل شما شکل زانو است جواب منفی است. شما نیاز به جراحی ندارید. اگر تغییر شکل زانوی شما همراه با درد زانو است ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. بگذارید قدری بیشتر مسئله را باز کنیم.ممکن است تنها مشکل شما این باشد که از شکل پرانتزی زانوی خود ناراحت هستید ( درست مثل کسی که از شکل بینی خود ناراحت است). در این صورت جراحی اصلاح شکل زانو، برای شما حکم یک عمل جراحی زیبایی را دارد. البته در این صورت میتوانید به تصمیم خودتان از پزشک ارتوپد بخواهید زانوی شما را جراحی و صاف کند ولی باید بدانید این کار عاری از خطر نیست.

احتمال بروز مشکلات در این جراحی خود خواسته بیش از یک عمل جراحی زیبایی بینی است. این عمل جراحی، یک عمل نسبتاٌ بزرگ است و احتمال خطراتی مانند عفونت محل عمل، شکستگی استخوان، جوش نخوردن یا دیر جوش خوردن محل جراحی، آسیب به عروق یا اعصاب ناحیه عمل، لخته شدن خون در عروق ساق و یا ایجاد درد زانو بعد از جراحی وجود دارد.

حرکات اصلاحی زانو پرانتزی

اگر کوتاهی عضلات نیم غشایی و نیم وتری عامل ایجاد این ناهنجاری باشد ۲ تمرین زیر توصیه می شود:

۱-در حالی که رو به شکم دراز کشیده اید، مچ پا را به خارج چرخانده و زانو را راست کنید تا عضلات نیمه غشایی و نیمه وتری تحت کشش قرار گیرند.

۲-فرد به پشت می خوابد و مچ پا را به خارج می چرخاند.سپس زانو را صاف کرده و پا را به بالا می آورد.این حرکت موجب کشش بیشتر عضلات نیم غشا و نیم وتری می شود.در وضعیت ایستاده در کنار چوب موازنه یا میز از پهلو قرار گیرید و به ترتیب یک پا را به طور مستقیم بالای آن بگذارید. سپس پاسی اتکا را دورتر نگه دارید و با تنه به طرف پایی که روی میز قرار دارد خم شوید.

در وضعیت ایستاده قرار گیرید در حالی که پاها از یکدیگر فاصله گرفته و از ناحیه جانب داخلی مچ به زمین فشار آورید. می توان برای کمک به کشش ناحیه کشاله و داخلی ساق، دست موافق پای تحت کشش را بر روی ناحیه خارجی ران در بالای مفصل زانو قرار داده و ران را به طرف داخل و پایین فشار داد.

در وضعیت نشسته با گرفتن مچ پا آن را به حالت چرخش به خارج ببرید. در وضعیت نشسته به حالت قورباغه با کمک دست ها، تنه را از زمین به کشش عناصر استاتیک جانب داخلی زانو بپردازید.

نمونه ای از تمرینات قدرتی:

در وضعیت ایستاده پاها را به ترتیب از یکدیگر دور کنید. دست موافق پای دورشونده با جلوگیری از دور شدن پا می تواند اعمال مقاومت کند.

در وضعیت ایستاده کنار دیوار با جانب خارجی ساق به دیوار فشار آورده و در دورکردن پا از یکدیگر بکوشید.

در وضعیت ایستاده دو به دو، پهلو به پهلوی یکدیگر ران ها را از ناحیه جانب خارجی به هم بچسبانید و آن ها را از یکدیگر دور کنید.

در وضعیت ایستاده یک توپ طبی یا وزنه مناسب را با کنار خارجی پا پرتاب کنید.

نکته۱: همیشه قبل از انجام تمرینات قدرتی به مدت چند هفته تمرینات کششی را انجام دهید.

نکته۲: برای اجرای برنامه اصلاحی با یک متخصص مشورت کنید و تحت نظارت متخصص تمرینات را انجام دهید به دلیل اینکه ملاحظات بسیاری در طراحی یک برنامه اصلاحی باید لحاظ شود.

منبع: اختصاصی elmevarzesh.com

حرکات اصلاحی دکتر یحیی سخنگویی